1. Tổng quan
Ung thư (K) cổ tử cung là loại ung thư phổ biến thứ tư ở phụ nữ trên toàn cầu, với 604.000 ca mắc mới vào năm 2020. Khoảng 90% trong số 342.000 ca tử vong do K cổ tử cung xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Tỷ lệ mắc và tử vong do K cổ tử cung cao nhất là ở châu Phi cận Sahara, Trung Mỹ và Đông Nam Á. Sự khác biệt giữa các khu vực về gánh nặng K cổ tử cung có liên quan đến sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận các dịch vụ tiêm chủng, sàng lọc và điều trị, các yếu tố nguy cơ bao gồm tỷ lệ nhiễm HIV và các yếu tố quyết định kinh tế và xã hội như giới tính, thành kiến về giới và nghèo đói. Phụ nữ nhiễm HIV có nguy cơ mắc K cổ tử cung cao gấp 6 lần so với dân số nói chung và ước tính khoảng 5% tổng số trường hợp ung thư cổ tử cung là do HIV. Sự góp phần của HIV vào K cổ tử cung ảnh hưởng không tương xứng đến phụ nữ trẻ và kết quả là 20% trẻ em mất mẹ vì ung thư đều mất mẹ vì ung thư cổ tử cung.
2. Nguyên nhân
Virus u nhú ở người (HPV) là một bệnh lây truyền qua đường tình dục phổ biến có thể ảnh hưởng đến da, vùng sinh dục và cổ họng. Hầu như tất cả những người có hoạt động tình dục đều sẽ bị nhiễm bệnh vào một thời điểm nào đó trong đời, thường không có triệu chứng. Trong hầu hết các trường hợp, hệ thống miễn dịch sẽ loại bỏ HPV khỏi cơ thể. Nhiễm trùng dai dẳng với loại HPV nguy cơ cao có thể khiến các tế bào bất thường phát triển, từ đó trở thành ung thư.
Nhiễm HPV dai dẳng ở cổ tử cung (phần dưới của tử cung hoặc tử cung, mở vào âm đạo - còn gọi là ống sinh) nếu không được điều trị sẽ gây ra 95% ca K cổ tử cung. Thông thường, phải mất 15-20 năm để các tế bào bất thường trở thành ung thư, nhưng ở những phụ nữ có hệ miễn dịch yếu, chẳng hạn như HIV không được điều trị, quá trình này có thể nhanh hơn và mất 5-10 năm. Các yếu tố nguy cơ tiến triển ung thư bao gồm mức độ gây ung thư của loại HPV, tình trạng miễn dịch, sự hiện diện của các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác, số lần sinh, tuổi trẻ khi mang thai lần đầu, sử dụng biện pháp tránh thai nội tiết tố và hút thuốc.
3. Phòng ngừa
Nâng cao nhận thức cộng đồng, tiếp cận thông tin và dịch vụ là chìa khóa để phòng ngừa và kiểm soát trong suốt cuộc đời.
• Tiêm vắc xin ở độ tuổi từ 9-14 tuổi là biện pháp rất hiệu quả để phòng ngừa nhiễm HPV, K cổ tử cung và các bệnh ung thư khác liên quan đến HPV.
• Sàng lọc từ tuổi 30 (25 tuổi ở phụ nữ nhiễm HIV) có thể phát hiện bệnh cổ tử cung, bệnh này khi điều trị còn ngăn ngừa được ung thư cổ tử cung.
• Ở mọi lứa tuổi có triệu chứng hoặc lo ngại, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời có chất lượng có thể chữa khỏi ung thư cổ tử cung.
4. Tiêm phòng HPV và các bước phòng ngừa khác
Tính đến năm 2023, có 6 loại vắc xin ngừa HPV được cung cấp trên toàn cầu. Tất cả đều bảo vệ chống lại các loại HPV nguy cơ cao 16 và 18, gây ra hầu hết các bệnh K cổ tử cung và đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng HPV và K cổ tử cung.
Ưu tiên hàng đầu là nên tiêm vắc-xin HPV cho tất cả các bé gái từ 9-14 tuổi trước khi các em bắt đầu hoạt động tình dục. Vắc-xin có thể được tiêm 1 hoặc 2 liều. Lý tưởng nhất là những người có hệ miễn dịch suy giảm nên tiêm 2 hoặc 3 liều. Một số quốc gia cũng đã lựa chọn tiêm chủng cho các bé trai nhằm giảm hơn nữa tỷ lệ nhiễm HPV trong cộng đồng và ngăn ngừa bệnh ung thư ở nam giới do HPV gây ra.
Những cách quan trọng khác để ngăn ngừa nhiễm trùng HPV bao gồm:
• Không nên hút thuốc hoặc ngừng hút thuốc
• Sử dụng bao cao su
• Tự nguyện cắt bao quy đầu cho nam giới.
5. Sàng lọc K cổ tử cung và điều trị tiền ung thư
Phụ nữ nên được sàng lọc K cổ tử cung 5–10 năm một lần, bắt đầu từ tuổi 30. Phụ nữ nhiễm HIV nên được sàng lọc 3 năm một lần bắt đầu từ tuổi 25. Chiến lược toàn cầu khuyến khích tối thiểu hai lần sàng lọc suốt đời bằng xét nghiệm HPV hiệu suất cao bằng cách ở tuổi 35 và lặp lại ở tuổi 45. Tiền ung thư hiếm khi gây ra các triệu chứng, đó là lý do tại sao việc sàng lọc ung thư cổ tử cung thường xuyên là quan trọng, ngay cả khi bạn đã được tiêm vắc xin phòng ngừa HPV.
Việc tự thu thập mẫu để xét nghiệm HPV, có thể là lựa chọn ưu tiên của phụ nữ, đã được chứng minh là đáng tin cậy như các mẫu do nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe thu thập.
Sau khi xét nghiệm HPV dương tính (hoặc phương pháp sàng lọc khác), nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe có thể tìm kiếm những thay đổi trên cổ tử cung (chẳng hạn như tiền ung thư) có thể phát triển thành K cổ tử cung nếu không được điều trị. Điều trị tiền ung thư là một thủ tục đơn giản và ngăn ngừa K cổ tử cung. Việc điều trị có thể được thực hiện trong cùng một lần khám hoặc sau xét nghiệm thứ hai, phương pháp này đặc biệt được khuyến nghị dành cho phụ nữ nhiễm HIV.
Việc điều trị tiền ung thư diễn ra nhanh chóng và thường không gây đau đớn, hiếm khi gây ra các biến chứng. Các bước điều trị bao gồm soi cổ tử cung hoặc kiểm tra trực quan cổ tử cung để xác định vị trí và đánh giá tổn thương, sau đó:
• Cắt bỏ nhiệt, gồm việc sử dụng đầu dò được làm nóng để đốt cháy tế bào;
• Liệu pháp áp lạnh, gồm việc sử dụng đầu dò lạnh để đóng băng tế bào;
• LEETZ (Large loop excision of the transformation zone = cắt bỏ vùng biến đổi bằng vòng lớn), bao gồm việc loại bỏ các mô bất thường bằng một vòng được làm nóng bằng điện; và/hoặc
• Sinh thiết hình nón, gồm việc dùng dao để loại bỏ một phần mô hình nón.
6.Phát hiện sớm, chẩn đoán và điều trị K cổ tử cung
K cổ tử cung có thể chữa khỏi nếu được chẩn đoán và điều trị ở giai đoạn đầu của bệnh. Nhận biết các triệu chứng và tìm kiếm lời khuyên y tế để giải quyết mọi lo ngại là một bước quan trọng. Phụ nữ nên gặp chuyên gia chăm sóc sức khỏe nếu họ nhận thấy:
• Chảy máu bất thường giữa kỳ kinh, sau khi mãn kinh hoặc sau khi quan hệ tình dục
• Dịch tiết âm đạo tăng lên hoặc có mùi hôi
• Các triệu chứng như đau dai dẳng ở lưng, chân hoặc xương chậu
• Sụt cân, mệt mỏi và chán ăn
• Khó chịu ở âm đạo
• Sưng tấy ở chân.
Đánh giá và xét nghiệm lâm sàng để xác nhận chẩn đoán là quan trọng và thường sẽ được thực hiện sau đó bằng việc giới thiệu đến các dịch vụ điều trị, có thể bao gồm phẫu thuật, xạ trị và hóa trị cũng như chăm sóc giảm nhẹ để cung cấp dịch vụ chăm sóc hỗ trợ và kiểm soát cơn đau.
Lộ trình quản lý chăm sóc ung thư xâm lấn là những công cụ quan trọng để đảm bảo rằng bệnh nhân được chuyển tuyến kịp thời và được hỗ trợ khi họ thực hiện các bước để đưa ra quyết định chẩn đoán và điều trị. Các đặc điểm của chăm sóc chất lượng bao gồm:
• Một nhóm đa ngành đảm bảo chẩn đoán và phân giai đoạn (xét nghiệm mô học, bệnh lý, hình ảnh) diễn ra trước khi đưa ra quyết định điều trị;
• Quyết định điều trị phù hợp với hướng dẫn quốc gia; Và
• Các biện pháp can thiệp được hỗ trợ bởi sự chăm sóc toàn diện về tâm lý, tinh thần, thể chất và giảm nhẹ.
Khi các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình tăng cường sàng lọc cổ tử cung, nhiều trường hợp K cổ tử cung xâm lấn sẽ được phát hiện, đặc biệt là ở những nhóm dân số chưa được sàng lọc trước đây. Do đó, các chiến lược giới thiệu và quản lý ung thư cần được triển khai và mở rộng cùng với các dịch vụ phòng ngừa.
7. Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới
Tất cả các quốc gia đã cam kết loại bỏ K cổ tử cung như một vấn đề sức khỏe cộng đồng. Chiến lược toàn cầu của WHO định nghĩa loại trừ là giảm số ca mắc mới hàng năm xuống còn ≤ 4/100.000 phụ nữ và đặt ra ba mục tiêu cần đạt được vào năm 2030 để đưa tất cả các quốc gia vào con đường loại trừ trong những thập kỷ tới:
• 90% bé gái được tiêm vắc xin ngừa HPV <15 tuổi
• 70% phụ nữ được sàng lọc bằng xét nghiệm chất lượng cao ở độ tuổi 35 và 45
• 90% phụ nữ mắc bệnh cổ tử cung được điều trị.
Mô hình ước tính rằng 74 triệu trường hợp K cổ tử cung mới có thể được ngăn chặn và có thể tránh được 62 triệu ca tử vong bằng cách đạt được mục tiêu loại bỏ này.
Phòng ngừa tiền ung thư và ung thư liên quan đến HPV cũng là một yếu tố chính trong Chiến lược ngành y tế toàn cầu của WHO về HIV, viêm gan và các bệnh lây truyền qua đường tình dục 2022-2030, và Nghị quyết của Đại hội đồng Y tế Thế giới WHA74.5 (2021) về sức khỏe răng miệng bao gồm các hành động về ung thư miệng và vòm họng./.